Camilo Nogueira naceu o ano do golpe de Estado franquista nun concello, Lavadores, que xa non existe. «Como represalia porque houbera certa resistencia, foi anexionado a Vigo», relata. Leva máis de corenta anos instalado en Compostela. Dirixente fundamental para comprender a esquerda nacionalista, militante dun particular optimismo da razón, observador impenitente da realidade galega, defensor da Unión Europea inaccesíbel ao desalento, adoita fundamentar na historia os seus razoamentos sobre a actualidade. «A nosa reserva histórica é practicamente inigualábel», afirma, e asegura que Galicia se atopa «nunha encrucillada».
Entrevista de DANIEL SALGADO & Fotografías de FRED IGLESIAS
Cando coñeceu Santiago de Compostela por primeira vez?
Desde neno. Viña co meu pai, que era galeguista, e escultor. Recordo a primeira vez. O Obradoiro estaba totalmente abandonado. Medraba a herba entre as pedras. Despois vin traballar aquí en 1973, logo dun ano sen emprego polo conflito en Citroën.
Botárano polas folgas.
Si, participei nas folgas. Xa tivera algún conflito antes. Pero atopei un traballo en Santiago, en Sodiga (Sociedade para o Desenvolvemento Industrial de Galicia). Até 1997. Compaxinei o Parlamento galego co traballo profesional. Tamén tiña a sorte de que estaban preto un edificio do outro. Pero cando saín eurodeputado no 97 xa non puiden.
Cando en 1973 se traslada a Compostela, nota unha cidade diferente a Vigo?
Era evidente. Pero non digo cal era mellor nin cal era peor. Santiago é admirábel historicamente. Non lle gusta nada ao Estado español. Porque iso de que houbese camiños na inmensa árbore que vai desde Noruega ate Turquía que teñen as raíces en Santiago é unha cousa contraditoria coa concepción de España.
Adóitase considerar Vigo como un dos motores industriais do país, A Coruña sede financeira -Caixa Galicia, Banco Pastor, Banco Gallego… Cal é o papel de Santiago na economía?
O Santiago da Igrexa, levítico, non corresponde á realidade. Os emprendedores tiñan Santiago de referencia. Portos como o de Noia ou o de Ribadeo, de moitísima importancia histórica, tiñan Santiago de centro neurálxico. Era ademais a capital do Antigo Reino de Galicia, que eran sete provincias. Noutros países de Europa, cando a Primavera das Nacións, entidades análogas axudaron á independencia. A maior parte dos Estados europeos naceron no século XIX e no XX. Santiago tiña unha importancia fundamental que perdeu porque acabaron co Antigo Reino e decretaron catro provincias. Cada unha das catro provincias tiña relación con Madrid, pero non entre si. Logo din que somos moi localistas. Non somos localistas, é que non tiñamos ningunha relación coa estrutura que crearon. E iso, á parte de que esa ruptura tamén propiciou o nacemento do nacionalismo, impediu que houbese un lugar institucional desde o que impulsar Galicia.
«Santiago tiña unha importancia fundamental que perdeu porque acabaron co Antigo Reino e decretaron catro provincias. Cada unha das catro provincias tiña relación con Madrid, pero non entre si. Logo din que somos moi localistas. Non somos localistas, é que non tiñamos ningunha relación coa estrutura que crearon»
«Santiago é admirábel historicamente. Non lle gusta nada ao Estado español. Porque iso de que houbese camiños na inmensa árbore que vai desde Noruega ate Turquía que teñen as raíces en Santiago é unha cousa contraditoria coa concepción de España»
«Poucos anos antes de 1800, Xoán Carmona estúdao moi ben, Galicia tiña a posibilidade de desenvolverse e entrar na Revolución Industrial. Non foi así pola marxinación. Galicia, que tiña o dobre de poboación ca Cataluña e catro ou cinco veces a de Madrid, sufriu unha sangría terríbel»
«Na Transición, despois de que o grupo galeguista liquidase o Partido Galeguista, non tiñamos nin institucións nin partidos propios, e moitos traballamos para que Galicia fose recoñecida como nacionalidade. Santiago xogou aí un papel importante»
«O Estado español ten que ser un Estado plurinacional ou non será. Por que estamos nun impasse? Pola barbaridade do PP. Que é herdeiro dunha mentalidade centralista que vén do franquismo. Se se quere facer un Estado complexo entre todos, ben. Pero se pretenden que nos convertamos todos ao castelanismo, non vai poder ser»
A que se refire?
Poucos anos antes de 1800, Xoán Carmona estúdao moi ben, Galicia tiña a posibilidade de desenvolverse e entrar na Revolución Industrial. Non foi así pola marxinación. Galicia, que tiña o dobre de poboación ca Cataluña e catro ou cinco veces a de Madrid, sufriu unha sangría terríbel. Non acabaron os foros cando se venderon as terras e o campesiñado tivo que agardar como mínimo oitenta anos para recuperar a propiedade. O poder propiciou a emigración. Cerrouse completamente a fronteira con Portugal, que estaba aberta. Pero a realidade está cambiando. Somos un país con tantos habitantes como os países bálticos, cunha enorme capacidade económica, con fachada atlántica. Pertencemos á Unión Europea e temos identidade cultural cun país fundamental de América latina, Brasil.
Di que a imposición das catro provincias serviu, por reacción, como impulso para a construción do nacionalismo. Que importancia tivo Santiago para o nacionalismo contemporáneo?
Dalgunha forma, o nacionalismo tamén recuperou o papel de Santiago política e culturalmente. Había xa conciencia do Día da Patria. Na Transición, despois de que o grupo galeguista liquidase o Partido Galeguista, non tiñamos nin institucións nin partidos propios, e moitos traballamos para que Galicia fose recoñecida como nacionalidade. Santiago xogou aí un papel importante.
En Vigo ou en Ferrol emerxe o movemento obreiro. A función de Santiago tivo máis que ver coa política cultural do nacionalismo?
Non diría iso. Porque as asociacións culturais, O Facho, O Galo, a de Vigo, estaban en todas as partes. É un fenómeno que non está ben estudado e que tivo un efecto realmente prodixioso. Pero chegou un momento en que estaba claro que non ía haber ruptura, senón reforma. Unha parte do nacionalismo de esquerdas optou por estar nas institucións autonómicas. Creábase un espazo nacional galego e había que loitar nel. Pero non fixemos cesións ideolóxicas. Outros non estaban de acordo, inspirados por unha visión do mundo que xa non era axeitada e impedía avanzar. Aínda hoxe, como sempre, a esquerda, nacionalista ou non, é maioritaria. En cambio parece que non existe. E goberna a dereita. Pero iso é porque na esquerda, en conxunto, non hai unha visión que permita avanzar. Mesmo é un obstáculo tremendo que moita xente estea en contra da UE. A UE como proxecto histórico acompaña que Galicia sexa recoñecida como nación e actúe como nación.
A pregunta é complexa pero, cal é a súa valoración do período autonómico?
A autonomía non é válida. O Estado español ten que ser un Estado plurinacional ou non será. Por que estamos nun impasse? Pola barbaridade do PP. Que é herdeiro dunha mentalidade centralista que vén do franquismo. Se se quere facer un Estado complexo entre todos, ben. Pero se pretenden que nos convertamos todos ao castelanismo, non vai poder ser.
O que parece evidente é que a vía autonómica se esgotou. Os sectores reaccionarios queren uniformizar o Estado e os progresistas, o dereito a decidir das nacións.
Estamos nunha encrucillada. Se imos a un acordo global, recoñecido, da pluralidade nacional, está ben, non teño ningún problema. Se eu puidese decidir agora que Galicia fose independente, diría que si. Pero ese non é o problema. O problema é como se pode convivir e se é posíbel. Vai haber posicións de partidos non nacionalistas que propicien a plurinacionalidade. A ver que contido ten iso. Pero Madrid non pode manter o status quo.
A crise da composición nacional do Estado español e a súa pluralidade interna coincide coa crise económica. O nacionalismo e a esquerda en Galicia estiveron á altura da época?
Na esquerda e no nacionalismo non hai un proxecto común. Tampouco ningún dos proxectos por separado é axeitado. Relaciónase iso coa crise? Non me atrevería a dicir que foi un produto da crise. En resposta á crise o nacionalismo actuou ben. A propia CIG é o principal sindicato en Galicia. O que pasa é que dicir que a crise é culpa da UE non ten sentido. Porque en moitos países do centro de Europa o paro non pasou do 5%. Aquí pasou do 20%. Foi un problema influído pola crise global pero con características puramente españolas.
Pero na UE hai un desequilibrio entre norte e sur. Porque en España o desemprego pasou do 20%, pero en Grecia ou Portugal, ou mesmo en Italia, tamén foi máis alto ca no norte.
E que?
Que máis que características españolas da crise, que sen dúbida inflúen, hai unha fractura norte/sur.
Iso é certo, pero é pola crise?
A crise agudiza contradicións estruturais latentes.
Esta crise aféctalles a todos, pero non foi provocada polo norte de Europa contra o sur. Afectou de maneiras diferentes a países que teñen economías diferentes. Supoño que un día se arranxará. Pero non é culpa da Unión Europea. Que é a UE para min? É o Estado do benestar, único no mundo. Son os servizos sociais, as pensións, o desenvolvemento do traballo da muller. A inexistencia da pena de morte. E se algún país como Hungría quere instaurar a pena de morte, ao día seguinte está fóra da UE. Superar guerras de 50 millóns de mortos. Agora, a UE resistiu contra o capitalismo neoliberal? Non. Pero distingo unha cousa da outra. Tamén distingo Galicia dos capitalistas neoliberais que gobernan. Se aplico o criterio de que a UE é culpábel de todo, e polo tanto non debe existir, tamén debo dicir que non debe existir Galicia.
Pero é distinta a Unión Europea de Europa, como é distinta Galicia das súas institucións actuais.
E a opción é que non exista a Unión Europea, pero que exista Rusia?
En calquera caso, que exista un tipo de unión diferente que non teña o neoliberalismo enquistado no ADN.
Unha Unión Europea distinta é o que estou dicindo eu.
É que non foron as institucións comunitarias as que produciron o Estado de benestar.
En Europa hai un sistema de convivencia e de desenvolvemento social produto da Unión Europea que, cando se forma a UE, non existía. Na miña casa, cando viviamos no Calvario en Vigo, viña xente petar na porta os domingos pedindo para os enfermos.
Á UE non lle quedou outra que ser progresista cando socialmente había forzas organizadas en Europa que o esixían. Cando estas retrocederon, o neoliberalismo impúxose.
Iso falta, pero non desvirtúa a idea orixinal.
Na idea orixinal converxeron moitos factores. Idealistas, económicos, xeopolíticos…
Claro. O que eu digo é unha simplificación, seino. Pero, por que non existe un sindicato europeo? Os sindicatos non se atreven. Quen o prohibe? Crear unha entidade con de momento 28 estados é unha revolución histórica. O feito de que poida coller o coche e ir a Helsinki e non me pidan o carné é unha revolución histórica.
Mesmo ese dereito recúa.
Home, por favor. É demasiado atrevido dicir que, porque haxa un problema, haxa un retroceso. O levantamento de fronteiras é unha evidencia. Como é unha evidencia que o orzamento da UE é mínimo, un 1% do PIB. Debía ser moitísimo máis. Pero é certo que a avalancha neoliberal do Consenso de Washington coincide coa caída da Unión Soviética e iso condicionou todo. No mundo en que vivimos, porén, a entidade continental menos capitalista é a Unión Europea. Rusia e China sono moito máis. Daquela, cal é o noso modelo? Hai outros países onde isto que estamos dicindo non se pode predicar. Na UE pódese criticar a UE con garantías. Pero esta crítica é debedora de que, cando se creou o xermolo da UE, houbo quen a entendeu como unha posición a prol do socialismo daquela comunista e contra o capitalismo. Aínda está iso aí.
Volvendo a Galicia, percibe alternativas ás políticas de Feijóo e o PP?
A alternativa é que a esquerda se configure para facer un goberno propio.
E a esquerda cumpre?
Creo que non. En parte por como percibe o mundo. Non hai unha concepción axeitada para abrir perspectivas claras de alternativa á dereita. Se tes unha concepción do mundo tan equivocada de crer que aínda hai Guerra Fría, non te atreves a avanzar. Que é a revolución hoxe? Darlle a volta a todo? Non se pode. Que é posíbel? Avanzar no conseguido. Nos dereitos da muller, en garantir a sanidade pública, a educación pública, a democracia profunda, o apoio aos países pobres, estar en contra do cambio climático. Esta simpleza é revolucionaria. Tamén hai que pensar como participamos na plurinacionalidade. Con toda a potencia que dá pertencer a unha nación que ten unha reserva histórica practicamente inigualábel no Estado.
Fronte ao desánimo xeral, vostede ve posibilidades.
Hai desánimo porque non se comprende que está cambiando a fasquía de Galicia. Hai iniciativas sociais e económicas admirábeis. Nas vilas. A xente fala do rural e do urbano. Non hai rural en Galicia. En Carballo ou en Ribadeo a xente é igual ca na Coruña ou ca en Vigo, teñen os mesmos problemas. As rapazas en Cee visten igual ca as de Nova York. E sobre o galego. Nos anos 60 levabamos a Benedicto para que cantase en galego canción política. A xente dicía «a ver cando se fan en galego as cancións normais, populares». Xa se fan. «A ver se temos unha literatura». Xa hai unha literatura. Non é que esteamos moi ben, pero comparo co que pasaba e o cambio é extraordinario. É todo? Nin moito menos. Outra cousa pendente é saber que a nosa lingua se fala en Río de Xaneiro.
«En Europa hai un sistema de convivencia e de desenvolvemento social produto da Unión Europea que, cando se forma a UE, non existía. Na miña casa, cando viviamos no Calvario en Vigo, viña xente petar na porta os domingos pedindo para os enfermos»
«Nos anos 60 levabamos a Benedicto para que cantase en galego canción política. A xente dicía «a ver cando se fan en galego as cancións normais, populares». Xa se fan. «A ver se temos unha literatura». Xa hai unha literatura. Non é que esteamos moi ben, pero comparo co que pasaba e o cambio é extraordinario. É todo? Nin moito menos»
Entrevista extraída do número 6.
Hai algún recuncho de Santiago ao que lle teña especial agarimo?
Non dicir que ese recuncho é a catedral e o conxunto que está ao seu redor sería escapar da pregunta. É admirábel. E o que supón o Camiño de Santiago. Non me meto en se está o Apóstolo ou non, porque a realidade é o Camiño. O outro non ten importancia algunha.
Mabel Rivera
«O teatro é o meu amor imposíbel»
Christian Escuredo
Adán é galego
Sumrrá
«Sumrrá non está pensado para gustarlle a ninguén»
Budiño
O mestre do vento
