Apoteose da chafallada

Por PEPE SENDÓN

De cando en vez vou buscar a un amigo de vello para ir dar unha volta a Santiago. Cada vez cústame máis convencelo. «Iso é unha feira -dime-. Non paga a pena». Debo aclarar que ‘ir a Santiago’ para nós implica apenas unha andaina de media hora a ritmo flâneur desde o barrio en que vivimos. Subimos á vila desde Conxo, entre peregrinos desorientados nas rotondas, entrecruzando arterias polas que van e veñen coches, trens, autobuses; vehículos crispados por teren que entrar no sarillo do centro ou abrindo gas aliviados para fuxiren del en busca de espazos abertos.

Como eu son despreocupado e vivo adiviñando formas na brétema do presente difuso, gústame pasear co meu amigo, porque a súa visión é distinta. Durante os nosos paseos nunca falla en abrirme os ollos e inundalos de achados, símbolos e memorias da nosa historia compartida nesta cidade.

Debo aclarar que ‘ir a Santiago’ para nós implica apenas unha andaina de media hora a ritmo flâneur desde o barrio en que vivimos. Subimos á vila desde Conxo, entre peregrinos desorientados nas rotondas, entrecruzando arterias polas que van e veñen coches, trens, autobuses; vehículos crispados por teren que entrar no sarillo do centro ou abrindo gas aliviados para fuxiren del en busca de espazos abertos.

«A vida é coma a Avenida de Ferrol. Catro carrís de esperanza para acabar contra un muro de pedra» espétame. E eu lévolle a contraria, acúsoo de amouchado e apocalíptico, e fágoo —claro— para turrarlle da lingua. «Ai logo a ti gústache?» reacciona el (xa o teño onde eu quería). «Non me amoles. O que fixeron con Conxo non ten perdón. Á parte de acoitelarnos con vías de saída da cidade ineficientes, aínda por enriba perpetuaron a lóxica do Ensanche, que agora estende os seus tentáculos cara a nós.

«A vida é coma a Avenida de Ferrol. Catro carrís de esperanza para acabar contra un muro de pedra» espétame. E eu lévolle a contraria, acúsoo de amouchado e apocalíptico, e fágoo —claro— para turrarlle da lingua. «Ai logo a ti gústache?» reacciona el (xa o teño onde eu quería). «Non me amoles. O que fixeron con Conxo non ten perdón. Á parte de acoitelarnos con vías de saída da cidade ineficientes, aínda por enriba perpetuaron a lóxica do Ensanche, que agora estende os seus tentáculos cara a nós. Mira a fermosa aldeíña de Cornes, cantada por Rosalía, aí enterrada e vandalizada, cando podía ser, cun pouco de cariño, un exemplo de tipoloxía rural ao pé da cidade. Mira como se estragou a vella estación de tren e a súa contorna, a primeira infraestrutura ferroviaria do país, nada menos. Non me digas que non era ben mellor conservala no seu momento como un cómodo acceso de proximidade para a periferia sur… canto tráfico non tería aforrado! Fixeron de nós un rocho. Ti ves en todo Conxo algún espazo público que convide a crear comunidade, a favorecer iso que se chama a reprodución social?». E eu respondo que a cousa non está tan mal, que temos un par de parques grandeiros, dous centros socioculturais, escola, instituto… Pero el non está satisfeito (era visto). Di que ese concepto de parque urbano, en vez de unir á xente ata parece que a separa. E non ten queixa do centro sociocultural Aurelio Aguirre, concorda que de non ser polo seu labor comunitario, case nin barrio habería. Mais, así e todo, insiste: «A ver, dime a verdade, cal sería o centro natural do barrio? E non me digas a Praza da Mercede, porque iso nin praza é». Eu respondo que o Campo de Conxo, sen dúbida, diante da igrexa e o psiquiátrico.

«E ti ves como está? Podiamos ter alí unha verdadeira praza e un punto de referencia non só para o barrio, senón para Santiago. E aí o tes: o adro cheo de coches, muros que dividen un espazo que debía ser diáfano e acolledor, diante dunha das mellores igrexas barrocas que temos e o complexo arquitectónico do sanatorio. E aquela finca, practicamente descoñecida e que para min ten moito máis valor que tres cidades da cultura». «Ala, esaxerado!» salto eu. «Dis ti que non?» retruca el. «Pois non sabes o que dis. Dime ti outro espazo en Santiago cunha extensión de máis de dous quilómetros cadrados que, ademais do conxunto do mosteiro, co seu claustro e edificios anexos, acolla tamén un edificio impoñente de principios do século XX, con salas equiparábeis ao paraninfo da universidade e unha escaleira monumental de mármore sen parangón na cidade; con preciosos xardíns cheos de especies de gran valor botánico; dous cemiterios (un deles recóndito e encantador, cheo de inesperadas sorpresas); unha mesta carballeira que acolleu no seu día a celebración do Banquete de Conxo, unha veiga, instalacións deportivas, e un extenso tramo do maltratado río Sar —que aquí xa vai gañando entidade como tal— onde no seu día se fixeron os primeiros experimentos de acuicultura do país, e mesmo chegou a haber o que os veciños de vello coñeceron como ‘praia’. E todo ese patrimonio áchase nun estado case clandestino de descoñecemento e desleixo, provocado por enguedelladas competencias administrativas, cando debería ser un espazo coñecido, valorado, conservado, aberto e gozado por todos. Sen dúbida, para nós, a sombra de Santiago foi longa e segue a selo». E eu a isto xa non podo replicarlle. Penso nunha realidade alternativa onde, en vez de encamiñarnos a Santiago, daríamos unha volta polas ribeiras do Sar onde naceu Rosalía, apenas lembrada por un deses informes monolitos chantado na Praza de Vigo.

«...Todo ese patrimonio áchase nun estado case clandestino de descoñecemento e desleixo, provocado por enguedelladas competencias administrativas, cando debería ser un espazo coñecido, valorado, conservado, aberto e gozado por todos. Sen dúbida, para nós, a sombra de Santiago foi longa e segue a selo».

Disque agora os técnicos de turismo están insatisfeitos con aquilo no que Santiago se converteu, logo de anos de esforzos por transformar a zona vella nun depósito de excursionistas estacionais que, como andoriñas, ateigan unha Compostela pensada unicamente para o cátering e o souvenir. Decátanse agora de que o turismo interesante foxe de nichos masificados; o que quere o viaxeiro é mergullarse nunha realidade de seu, nun modo de vida, nunha certa cultura característica. Nada novo. Iso xa o sabemos ben os que camiñamos desde o barrio ata unha cidade que semella poñerse de costas para recibirnos.