Mulleres lilas, coirazas de cores

E agora, xoguemos coas agullas do reloxo e coa historia, volvamos cara a atrás, para atoparnos en Compostela con Maruxa e con Coralia, dúas costureiras e bordadoras de sona, coma a súa nai. No seu humilde obradoiro, situado na mellor peza da casa e ateigado de clientela, ole a cola, un indescritíbel cheiro que procede do curruncho onde o seu pai remenda zapatos. Unha máquina de coser -Singer, Alfa, Refrey… -vai ti saber-, dúas pranchas de ferro con carbón do lume dentro, dous candís de gas e moita, moitísima dignidade.

O groso dos encargos son pequenos arranxos dos humildes de Compostela, farrapos de labregos, xornaleiros e algúns comerciantes de pano máis fino. De cando en vez, un vestido, un traxe. Aloumiñan a tea e pásana polas meixelas con agarimo procurando o carreiro do fío antes de facer o corte. Que ilusión!

Tamén podían facer o máis difícil: facer fermosa e atractiva unha peza vella, gastada e remendada, a cambio dunha mínima independencia económica.

Despois do golpe de Estado do 36, que dicir… Maruxa e Coralia sofren nunha Compostela empobrecida, devastada, dividida, sañuda, de estraperlo, paseos e exilio, onde as súas clientas de sempre, cheas de dor, só visten roupaxes negras de loito e onde as máis suspenden os seu encargos para non sinalarse. Xa estaban no punto de mira da infamia.

Na Compostela calvario de Maruxa e Coralia, riadas de costureiras ambulantes coa máquina de coser á cabeza van de porta en porta ofrecendo os seus servizos en xornadas de sol a sol por uns cantos patacóns e dúas comidas. Outras, as aprendizas, corren lizgairas para facer recados e un peto co que cumprir o soño de mercar a súa propia cosedora ou ser contratadas por casas de moda de prestixio. Sempre atarefadas cos encargos de confección, rebolen no seu ir e vir ás casas da xente ben de Compostela, mercando fíos e botóns, ou levando á capela de Salomé a sotana nova do párroco.

Leiteiras por aquí, peixeiras coas patelas de sardiñas e xurelos por acolá. Mulleres trasfegando auga ás sellas na fonte do Toural, peregrinos penitentes, gallofos… Compostela era un bulebule!

As donas dos obradoiros de costura, ben vestidas, levan tesoiras penduradas do pescozo, que lles esvaran polo peito coma péndulos do tempo. Talle de abellas, moños recollidos, sempre poñendo orde no balbordo das modistas e aprendizas, que tan pronto atenden a unha dona con necesidades dun vestido para o próximo baile do Casino, para a Ofrenda do Apóstolo ou unha misa principal nas Ánimas, como a continuación lle toman as medidas a un groso cabaleiro que quere lucir na apertura de curso da Universidade.

Coser, pois, era unha habelencia que se aprendía desde pequenas e un oficio só para mulleres. Xornadas interminábeis e mal pagadas, no mellor dos casos. O obradoiro de costura era epicentro de revolucións, motor de cambio de moitas sociedades, espazo de creación e loita das mulleres que argallaron as primeiras marchas reivindicativas, demandas sindicais e folgas. Unidas todas para sempre ao día 8 de marzo, coas traballadoras do téxtil en lugar preferente. As súas armas: medias transparentes, fóra corsés, veñan a min pantalóns e minisaias, bañadores de dúas pezas…, que deixaban ao descuberto todo un universo de explotación e submisión, vencellado ao mundo da máscara no sentido grego do termo.

Seguimos imaxinando como tería sido a vida de Maruxa e Coralia sen esa «longa noite de pedra» da nosa historia?

Mentres Carolina Otero agarda a ser atendida para recoller a saia e un corpiño que quere estrear na súa próxima actuación en Niza, vemos a Maruxa e a Coralia deseñando o vestiario dunha compañía teatral de primeira liña, formando equipo con María Miramontes, tamén costureira, dona de Ánxel Casal e inspiradora da súa traxectoria cultural e política. Tómanlle medidas a unha María Casares moi nova ao tempo que falan enfeitizadas polos figurinos deseñados por Maruxa Mallo, e sen deixar de mirar de esguello os delicados trazos dos decorados que está creando -por deferencia con Galicia- Camilo Díaz Valiño -con contratos coa Ópera Garnier de París, o Albert Hall de Londres, o Teatro la Fenice de Venecia ou La Scala de Milán, entre outros-, para o próximo espectáculo que se vai estrear no Salón Teatro.

Non puido ser. Que mágoa. No seu subconsciente, como estrategos da aparencia, coma soñadoras do que puido ser unha época dourada, sabían que unha boa posta en escena precisa desas teas que falen co público, que deixen a marca de imaxes perennes na memoria; como acontece coa inesquecíbel lixeireza e hipnotismo da seda que portaba Isadora Duncan, as ondas descontroladas da gasa plisada da saia branca de Marilyn Monroe ao pé da ventilación do metro na Lexington Avenue de Manhattan, a caída do veludo vermello do pano dun Teatro, a enerxética cor laranxa dun monxe tibetano ou a túnica púrpura de Calígula, tinguida coas tinturas extraídas das cañaíllas recollidas nas costas areosas da miña benquerida Andalucía.

Maruxa e Coralia, ás dúas en punto, paseaban a súa dignidade e os seus engruñados e febles corpos enfeitados con vestidos de cores, acartonados coma coirazas, mentres representaban a súa magna peza de rebeldía con bicos ao ar e ollos vivaces que dicían:

Olládenos! Aquí seguimos! Resistimos e somos libres!