álex regueiro

A piques estivo de ser paseado, non si?
Si, ao principio do golpe, non sei se o 20 ou o 21 de xuño, foron buscalo pola noite. Imaxina, a miña nai lembrábao porque estaba alí cando o detiveron. Pero el tiña unha relación curiosa co cura de Corpo Santo. Tiña a casa reitoral en San Martiño de Tabeaio e era unha casa grande e este cura era moi conservador, penso que Carlista polo que me contaba a miña nai, e andaba cun revólver debaixo da sotana. Pero o meu avó, que era fillo de solteira, traballáballe as terras e víao escribir. E así como era, un día díxolle: «que boa letra tería eu se soubera escribir». Entón o cura ensinoulle e o meu avó tiña unha caligrafía preciosa, con arabescos. Ao mellor vén de aí o de escritor. A el levárono como che contaba, e o cura foi a cabalo buscalo e salvouno. Chegou onde estaban e dixo: «A este home non mo matades», e levouno de alí.

E o avó carpinteiro?
Establezo moita conexión con esoutro avó, que era todo o contrario a este. Era silandeiro, non falaba. Polo que deducín, teño a impresión de que un falaba moito e o outro nada polo mesmo. A este fíxenlle un poema que se titula «Boh», porque era o único que dicía. Dábame a impresión de que comera as palabras. El tamén estivera fuxido uns meses polo monte, alí en Sigrás, e tamén debeu haber unha mediación por parte da Igrexa, neste caso de Precedo Lafuente que era medio parente da miña avoa e que foi despois cóengo en Santiago.

Formácheste academicamente en Madrid, onde fuches parte do colectivo Loia, xunto cos irmáns Pereiro, Antón Patiño e outros universitarios galegos residentes na capital. Daquela editabades unha revista do mesmo nome, foi a primeira?
Non, xa editara unha no instituto, en Monelos. Tiñamos un grupo que facía actividades culturais os sábados, con conexión na Universidade de Santiago, até que un día nos chamou o director. Aquel instituto era moi avanzado para a época, fora o primeiro mixto de Galicia e aquilo fora unha revolución total. Viña xente doutros colexios vernos saír [ri]. Estaba preto o cinema de Monelos e era a época daquela canción de Los bravos: Los chicos con las chicas. Entón fixeramos esa revista, na que eu empecei a facer entrevistas. De aí vén o de Dieste e o salto ao Ideal. Tamén entrevistei a Miro Casavella, a Chichi Campos, a Manuel Lourenzo… xente que me parecía destacada na súa área. Un día chamounos o director e díxonos que non podiamos facer máis entrevistas, nin actos culturais. Preguntamos por que e a resposta foi: «Por vuestro bien». Nós, claro, pensamos: pois vaia maneira de coidar do noso ben, prohibíndonos, non? Sabendo ademais que era un bo tipo. Non nos quixo dicir nada pero co tempo coñecemos que fora a Brigada Político-Social (BPS) que ameazara con que se non parabamos tería que practicar detencións. De feito, tempo despois, cando eu xa non estudaba alí detiveran a xente que fora compañeira miña.

Ti tamén fuches obxecto dunha causa da BPS franquista…
Si, eu lembreime desa historia, e conteina hai pouco en Luzes [#49] cando o de Cataluña, porque fun procesado por sedición. Ese era un proceso militar, fora a policía militar buscarme á casa. Imaxina a miña nai, que ás veces atopaba de todo no galiñeiro porque a miña irmá estaba moi comprometida. O proceso era por publicar unha reportaxe. Eu matriculárame en Madrid cando puiden sufragalo e xa escribía desde alí unha crónica diaria baixo o título «Estación del norte», que está na colección de El ideal gallego. Ademais, facía todo o que podía, falamos dos anos 74-75, e eu mandaba de todo. Ás veces por correo, cando eran temas máis atemporais, e outras por teléfono. Enviaba cousas que as axencias normalmente non cubrían e moitas publicábanmas porque coincidiu que era unha época moi aberta no xornal. Estaba xente como Margarita Ledo, Luís Pita, Gaciño… Foi unha época moi especial. Había unha certa competencia por abrirse no xornalismo e iso permitiume ir estudar, escribindo como correspondente para Faro de Vigo e La Región, e todo o que puidese fóra de Galicia.

E aí foi onde te metiches na lea?
Si, houbo unha intoxicación alimentaria nun cuartel da Coruña, en Zalaeta, que afectou a máis dun cento de soldados. Eu contactara con algúns deles e con xente que os atendera. A información non a tiña eu só senón que circulaba, mesmo se fixera unha rolda de prensa clandestina. O caso é que a miña foi a única que se publicou. Entón, de madrugada xa me foron buscar. A obsesión deles era saber quen me contara, querían que revelara as miñas fontes e, claro, eu negueime en redondo a facelo. Pedíanme entre seis anos e oito meses por unha intoxicación alimentaria [ri]. Eu, a verdade, non teño o recordo dunha sensación de pánico pero á xente que lle comentara o tema si, e recibín moi poucas expresións de apoio aquí. Onde si o fixeron casualmente foi en Cataluña, convidándome ao primeiro congreso de xornalistas que celebraron e onde coñecín a Montalván. Eu tiña vinte anos, un rapaz. Era o ano 78, xa morrera Franco, pero non se aprobara aínda a Constitución.

Eses son os libros que persoalmente máis te marcaron?
Ese é o mundo dos libros máis recoñecidos pola crítica e polas vendas, pero hai outros que representaron ou que teñen moita importancia para min no propio proceso da escrita, e que os vexo como o embrión, o primeiro círculo ou a célula nai dos outros. Están algúns de poesía e unha novela que é En salvaxe compaña. Agora que se fala tanto de neorruralismo, de mirada ecolóxica, de volta ao campo… Esa novela, que foi a primeira que se traduciu e que recibiu o Premio da Crítica, non é das máis lidas nin das máis coñecidas. Quen primeiro falou dela foi Caballero Bonald que dixo que para el era a mellor novela contemporánea que lera na época. Eu digo que é unha novela dun club secreto. A quen a le gústalle moitísimo, pero é curioso que probabelmente sexa a menos lida. Eu sempre digo e dixen que é a novela que escribiu a muller que levo dentro, a que todos temos. En Le Monde falaron dela como dunha novela feminista, cousa na que aquí ninguén reparou. É unha muller quen a conta e ten como confidente un corvo, os animais falan, aparece tamén a emigración, é unha novela moi actual. Recordo moito a vivencia de tela escrito.

Antes tamén falabas da poesía como xerme, algún poema en concreto?
Pois hai varios, un que se chama «Pan negro», que está nun dos meus primeiros libros: Balada nas praias do Oeste (1985), publicado antes de que se fixera a novela Pa negre catalá. É curioso como existe esa conexión, ese pole que une cousas. Eu vexo a escritura como círculos concéntricos, unha cousa vai dando lugar a outra, e forman parte dun mesmo libro, como capítulos. Seguramente, non tería escrito A lingua das bolboretas se non tivera escrito antes «Pan negro», ou O lapis do carpinteiro sen A lingua das bolboretas, e non escribiría Os libros arden mal, sen O lapis do carpinteiro.

Ti es da opinión de que non é posíbel escribir sen comprometerse e sempre defendiches un xornalismo activista. É inviábel dedicarse a isto sen mollarse?
Totalmente. Aínda que eu escollín a profesión ironicamente, isto entre aspas, seguindo a recomendación da miña nai de «busca un traballo onde non te molles», que me dixo un día. Sempre cito dúas ideas, de dúas persoas que o expresaron moi ben, e que vou aproveitar. Unha é de Camus que afirmou: «Non cheguei ás palabras por compromiso, senón que foron as palabras as que me levaron ao compromiso» e a outra, que é complementaria, é de Miguel Torga: «O primeiro compromiso do escritor ou escritora é escribir, mais tes que saber que todo aquilo que escribas vaite comprometer». Iso permite facer certas ironías, porque o do compromiso sempre se asocia a posicións de esquerda ou revolucionarias, progresistas cando se fala de autores comprometidos para meterse con eles, e esquecemos que xente que mantén outras posicións, e que publica outras cousas que poden parecer inocuas pois non o son. Para min un libro de autoaxuda pode ser un compromiso de carallo.

Ti es da opinión de que non é posíbel escribir sen comprometerse e sempre defendiches un xornalismo activista. É inviábel dedicarse a isto sen mollarse?Totalmente. Aínda que eu escollín a profesión ironicamente, isto entre aspas, seguindo a recomendación da miña nai de «busca un traballo onde non te molles», que me dixo un día. Sempre cito dúas ideas, de dúas persoas que o expresaron moi ben, e que vou aproveitar. Unha é de Camus que afirmou: «Non cheguei ás palabras por compromiso, senón que foron as palabras as que me levaron ao compromiso» e a outra, que é complementaria, é de Miguel Torga: «O primeiro compromiso do escritor ou escritora é escribir, mais tes que saber que todo aquilo que escribas vaite comprometer». Iso permite facer certas ironías, porque o do compromiso sempre se asocia a posicións de esquerda ou revolucionarias, progresistas cando se fala de autores comprometidos para meterse con eles, e esquecemos que xente que mantén outras posicións, e que publica outras cousas que poden parecer inocuas pois non o son. Para min un libro de autoaxuda pode ser un compromiso de carallo.

E tanto, axudar a través da escrita, vaia papeleta…
Eu lembro que me decatei do que era o compromiso un verán no Ideal no que quedei de substituto de xente que estaba de vacacións e puxéronme a facer o horóscopo [ri]. E para min foi o máis difícil. O director, Plaza, dicíame: «pero pon aí calquera cousa, que vai caer por un sumidoiro…». E comecei escribindo monadas dese tipo pero despois pensei no susto que podería levar un Pisces se lle pasaba o que eu inventaba, e cólleslles respecto ás palabras. Isto vén a conto de que todo o mundo está comprometido, mesmo no Hola. Pasa cando traballas coas palabras, se tes unha relación sincera e buscas a verdade. Esta sempre é unha procura infinda, pero si que existe o acento da verdade, e iso nótase. O xornalismo nese sentido paréceme interesante para a literatura porque fai que esteas cosido á túa época, aínda que a literatura ten que moverse noutra realidade. O decisivo, o que é común, é que a liberdade ten que formar parte do corpo da linguaxe. Cando empecei a escribir non podías poñer «obreiros», tiñas que dicir «produtores», e aí xa notabas as operacións de maquillaxe e o centro de manipulación que son as palabras.

Nomear algo sempre implica unha intención.
Forma parte da disidencia. Cando se dá un malestar coas palabras, esta relación enganosa e falsa, penso que é un indicativo. A relación que temos coas palabras é o baremo do que pasa nunha sociedade.

Agora que vés de ser avó, supoño que estarás aínda máis preocupado polo futuro que lles poidamos deixar ás xeracións que veñen detrás.
É evidente que hai unha descivilización, pero tamén pasa porque hai unha reacción dos poderes que ven que a xente non traga, como pasou co Maio do 68, a semente do que hoxe son as revolucións de liberación da muller, do medio natural… A conclusión da Comisión Trilateral de 1975 que avaliou as causas daquilo foi que houbera un exceso de democracia, imaxina. O que pasou é que a xente empezou a exercer os seus dereitos e iso cheirárono claramente en América Latina, e hai esta reacción de encadear a xente como Assange, de controlar a información, o réxime orwelliano vemos que se superou… Estamos chegando a límites de que se explota o que antes era tempo libre, a túa vida convértese en materia prima. Hai unha proletarización total do tempo. Pero non hai máis que ver a historia da humanidade, é de represión pero tamén de rebeldías. Dicía Benjamin que nunca se deixou de manter ese acordo secreto entre xeracións, e creo que hoxe o feminismo e a ecoloxía poñen en cuestión moito máis profundamente o sistema que non unha perspectiva de estatismo, de ocupación do poder. As revolucións até agora non deixaron de ser despotismo ilustrado. Cambiar o mundo non é cambiar o poder, é cambiar as relacións entre a xente, tecer relacións horizontais, colaborativas… e iso está espallándose. Eu teño unha neta e o que vexo é unha célula de esperanza. Miro para ela e non digo vaia mundo que lle vén enriba, é ela a que me fala. É unha meniña, e dime hai reexistencia.