Fala en terceira persona de o Beiras, e asegura que, aínda que lle reconforta, nunca se creu o mito co que o país rodeou a figura máis relevante do nacionalismo galego.
«O que parecía que podía liquidar este réxime malnacido da segunda restauración borbónica, desemboca nun endurecemento, nunha fascistización do poder e nunha involución brutal. Por iso a nosa é unha xeración derrotada dúas veces»
Entrevista de JUAN OLIVER I Fotografías de ÓSCAR CORRAL
Di que ten frustración.
Si. A miña é unha xeración derrotada dúas veces na vida.
E iso por que?
A xeración dos que nacemos entre 1930 e 1945, entre o comezo da República española e o remate da Segunda Guerra Mundial, recolle en Europa o relevo do xenocidio bélico e en Galiza, o relevo da esquerda e do nacionalismo. E trasládaos á loita política. Éramos a xeración dos novos, a que no plano literario arrincou coa nova narrativa galega, a que Raimundo García Domínguez, Borobó, chamou a Xeración de La Noche, aquel xornal do que foi redactor xefe. Eu non era escritor, era o que falaba de música e o que facía as críticas de concertos. Éramos a rive gauche trasladada a Compostela.
Como lle chega a frustración á xeración que vive esa eclosión cultural?
Primeiro, sofre a renuncia á acción política, cando se disolve o Partido Galeguista no ano 53. Eu estaba en segundo de Dereito. Lembro aquela reunión dos tres petrucios do partido, Otero Pedrayo, Cabanillas e Gómez Román, á que veu unha embaixada do Consello de Galicia, con Perfecto López, presidente do Centro Galego de Bos Aires, e a encomenda de que se reorganizara o PG ―aínda que sen ter unha acción política propiamente dita―. Ofrecen financiamento e relacións internacionais, pero o grupo de Galaxia, que optara pola liña de Piñeiro e García-Sabell, di que non. A finais dos cincuenta iso dá lugar a idea de que hai que crear forzas políticas, e créase o Consello da Mocidade, que se divide. No 63 fúndase o Partido Socialista Galego e no 64, a Unión do Povo Galego (UPG). Esa xeración é a que promove toda a reactivación da acción política e logo a Transición. Era a xeración chamada a ser o novo grupo dirixente. E pasa o que pasa.
E que é o que pasa?
Que a democracia é sabotada desde arriba e desde fóra polo famoso contubernio do Congreso do PSOE de Suresnes, patrocinado polo SPD de Willy Brandt. Desde Suresnes, o equipo sevillano páctao todo; foi un pacto co franquismo dirixido polo Departamento de Estado de Estados Unidos. Ao non haber ruptura, toda a xente que estaba no combate antifascista queda fóra. A frustración é total. Esa foi unha das causas da miña crise de tres ou catro anos, combinada con outras cuestións máis de ámbito familiar e persoal… E despois o que pasa é que a partir de comezos deste século, con toda a rebelión cívica, o movemento Nunca Máis en Galiza, as mobilizacións contra a guerra de Iraq, a creación, polos sectores cidadás máis agredidos, de plataformas de autodefensa, todo o que desembocou no 15-M… Parecía que ía haber un proceso de forzas rupturistas, pero todo iso é derrotado no 2016. É unha derrota que non se analiza como tal, que non se asume, e é unha das causas do que agora está a pasar en Unidos Podemos, nas confluencias… O que parecía que podía liquidar este réxime malnacido da segunda restauración borbónica, desemboca nun endurecemento, nunha fascistización do poder e nunha involución brutal. Por iso a nosa é unha xeración derrotada dúas veces.
Síntea como derrota xeral ou como derrota propia? Os que encabezan esas mobilizacións son líderes novos.
Pero é a nós, aos vellos, aos que nos reclaman como referentes daquela ruptura frustrada. Esa xente toda, os superviventes, os que non se pasaron ao réxime, os que non se pasaron do PC ao PSOE, eran, éramos… Non digo que sexa unha derrota nosa, é unha derrota da esquerda social e dos nacionalismos progresistas periféricos. Agora reactívanse os motores da rebelión cívica, pero por parte dos dous sectores máis vulnerábeis da sociedade. Manda carallo! Os vellos e as mulleres. Vergoña debería darlles aos sindicatos. Vivencialmente, para a xeración da que estou falando, é moi gordo.
Como cadra esa frustración coa evolución do seu pensamento? Camus, a teoría do absurdo…
Non hai tal cousa.
Non lle influíron esas frustracións na maneira de pensar?
Iso son cousas que se contan, pero non é así. Eu son tan sartriano como camusiano. O outono pasado, Miguel Anxo Fernán Vello díxome de recuperar a miña vella tradución do 66 ou o 67 das Cartas a un amigo alemán de Camus. Díxome que tiña que facer una introdución, e nela falo da cara oculta da lúa camusiana.
E non a tiña descuberto cando leu por primeira vez as Cartas?
A primeira descuberta da cara oculta foron as propias cartas, que non teñen nada que ver coa imaxe de Camus máis difundida.
Cal é esa cara oculta da lúa camusiana?
Pois que Camus non era máis de dereitas nin menos de esquerdas que Sartre. Pero Sartre tiña unha ideoloxía marxista-leninista, e Camus unha ideoloxía libertaria. Por iso Camus, cando decide non participar en actos políticos, segue a participar en actos dos anarquistas españois. Todo iso non forma parte do retrato robot de Camus. Cando me din camusiano, digo, camusiano, que collóns, camusiano, claro que si.
Pero marxista-leninista, tamén. E libertario, quero dicir.
Máis marxista que leninista. Marxista-leninista non o fun máis que intelectualmente en moitos aspectos, porque Lenin foi un tipo fundamental. Pero politicamente nunca estiven de acordo coa concepción leninista da organización do partido. Non son o único que o pensa, nin son orixinal niso; pero está moi estudado que ese deseño deu lugar ao estalinismo. A clase obreira é a que lidera o proceso revolucionario, o partido é a ferramenta da clase obreira, pero chega un momento en que o partido suplanta á clase obreira, e logo a dirección do partido suplanta ao partido. Non, non son leninista, senón estaría no PC. Ou na UPG.
No debate do Estado da Autonomía do ano 98, con Fraga de presidente, comezou a súa intervención cunha frase de A Peste de Camus: «Na mañá do 6 de abril, o doutor Bernard Rieux, ao saír do cuarto, tropezou cunha rata morta na escaleira». Que quería dicir?
Que A peste é a metáfora literaria do nazismo e da ocupación, e que estabamos nunha reedición, nunha metamorfose de todo iso. E aínda estamos.
Foi un debate moi duro e Fraga entendía ben as metáforas.
Tanto o sabía que logo, cando foi a etapa do diálogo institucional, el dicíamo.
Na pescada con grelos?
Iso foi a primeira vez, no Vilas. Logo as reunións xa eran en Monte Pío.
E fíxolle algunha vez referencia a aquela cita?
Quería redimirse. Pasar á historia coma unha especie de Pujol galego. Pero era un facha. O único que lle plantou cara desde o principio a Fraga, quen o retratou, foi o Beiras, verdade? Desde o debate da primeira sesión de investidura, no outono do 89. A preparación da intervención do Bloque tratábase na permanente do partido. E sorprendentemente, a UPG, e non digo quen, dixo: «Non é cousa de falar do pasado de Fraga». Manda carallo! Fixen todo o contrario.
«A clase obreira é a que lidera o proceso revolucionario, o partido é a ferramenta da clase obreira, pero chega un momento en que o partido suplanta á clase obreira, e logo a dirección do partido suplanta ao partido. Non, non son leninista, senón estaría no PC. Ou na UPG»
«O único que lle plantou cara desde o principio a Fraga, quen o retratou, foi o Beiras, verdade? Desde o debate da primeira sesión de investidura, no outono do 89»
Daquela a UPG non quería falar do pasado de Fraga?
As cousas nunca son como parecen.
Quen llo dixo? Quen eu imaxino?
Coido que si. Tampouco querían ter relacións con HB, nin co PC español, e eu tíñaas, até o punto de citarme mesmo con Anguita. Mentres dicíamos aquilo de «PSOE, PP, a mesma merda é», eu tiña reunións con membros da dirección federal do PSOE, moitas delas a través de Enrique Curiel. Con Almunia, con Císcar, con Belloch no Ministerio…
É certo que Felipe González lle propuxo ser ministro de Economía?
É o que se di. Eu nunca me enterei. Entón non llo ofreceu directamente. Non, directamente, non.
Que imaxe intelectual ten de Fraga?
A dun home con moitísimas lecturas e certa erudición. Pero non deixou obra de pensamento merecente de tal nome. Claro que non tiña nada que ver con todos estes mamarrachos, era un home de Estado. Aínda que era capaz de vender á súa nai se el se vía en perigo, como fixo con Cuíña. Na súa última etapa preocupáballe pasar á historia como un home que ao final exerceu en defensa de Galiza. Defendía un status para Galiza análogo ao de Cataluña, e tiña unha confrontación sistemática con Aznar e tamén con Rajoy, cando este era vicepresidente. A min chegou a confesarme que tiña graves problemas coa dirección do seu partido en Madrid. Chegou a dicirme: «Vostede ten que ser o próximo presidente da Xunta de Galicia».
De verdade?
Claro! Pero son mazás envelenadas, non vaiamos pensar que dixen «Que ben que me apoia Fraga». Hostias! Non. Pero non o dicía por dicir. Consideraba que o único dirixente político que tiña unha visión de país e que ademais non tiña cobiza de carreira persoal, era o Beiras. Pensaba que o Beiras, aínda que estaba á esquerda, non era sectario, e que xa se ocuparía o aparato do poder de domesticalo. Por iso a UPG non quería saber nada desas conversas. Eu dicía que había que seguir con elas para demostrar que o BNG non era sectario. Nunca me movín, nin na política, nin na universidade, nin na miña vida, por esquemas ou por retratos preestabelecidos. Non. Ademais, se Fraga era o inimigo principal, había que coñecelo ben.
«Nunca me movín, nin na política, nin na universidade, nin na miña vida, por esquemas ou por retratos preestabelecidos. Non»
«Sempre souben que nunca ía ser presidente. Moitos galegos si o pensaban. Eu coñezo moi ben este país, porque o estudei. O que escribín na miña vida sobre este país foi porque decidín estudalo. Ademais eu pateábao para o traballo político. O Beiras non foi un líder por ter poder. Funo porque a xente me vía en todas partes»
En que momento se decatou vostede de que non ía ser presidente de Galicia?
Cando Fraga me dixo o que lle conto, respondinlle que nunca o ía ser. Sempre souben que nunca ía ser presidente. Moitos galegos si o pensaban. Eu coñezo moi ben este país, porque o estudei. O que escribín na miña vida sobre este país foi porque decidín estudalo. Ademais eu pateábao para o traballo político. O Beiras non foi un líder por ter poder. Funo porque a xente me vía en todas partes.
Esa xente pensaba que ía ser presidente, pero vostede era unha especie de San Manuel Bueno, mártir que xa sabía que non?
Era moi improbábel. Porque cando o Bloque se converte en segunda forza política no 97, e cando dá o salto nas municipais do 99, empeza a haber problemas dentro. A UPG empeza a manobrar contra min. Porque non se fiaba de min. Beiras non era controlábel.
A UPG non quería que o BNG tivese a Presidencia da Xunta?
A UPG non quería que Beiras fose presidente. A dereita económica tíñame medo, e dentro do partido facíanme a guerra. Téñoo falado con xente da dirección da UPG, anos despois, e contáronme como se fixo a cousa, como me traizoou Anxo Quintana desde antes de ser portavoz… E eu non quixen dotarme dun aparato de poder interno no Bloque, estilo secretario xeral, porque sempre apostei por unha dirección colexiada, e por riba cometín erros moi grandes.
Teño un colega xornalista que daquela dicía que o BNG tiña que matar o pai. Non falaba de vostede porque vostede xa non o lideraba, pero, non ten a impresión de que vostede matou o fillo?
Eu non o matei. O que fixeron foi matarme a min.
Permítame o refrán de Castela, pero vistos os resultados de Anova e de AGE, «los muertos que vos matáis gozan de buena salud».
Pero matáronme como referente do BNG. Pero non como referente do nacionalismo galego. A responsabilidade da UPG con respecto ao que pasou co BNG desde o 2003 é gravísima. Pero eu nunca escribín contra eles. Na etapa na que empezaron a difamarme, a difundir libelos, cando escribían as cousas que escribían Paco Rodríguez, ou Pilar García Negro, nunca repliquei en público. Non estaba disposto a converter a cuestión persoal Beiras nunha contribución máis ao deterioro e ao descrédito da que aínda era a única organización que funcionaba un pouco como aparato de Estado do nacionalismo. Por iso aguantei oito anos máis no Bloque, maltratado, decapitado, defenestrado e difamado. Pero tiven fortuna en dúas cousas. Nunca fun rancoroso, e nunca me crin caudillo. Nunca me crin que era o Beiras. Eu sabía que era un mito.
E aínda o é.
Si, pero un mito é un mito, non é unha elaboración racional. É reconfortante; non andan a cantazos comigo. Hai un pouco de veneración: «O Beiras xa é un vello, pero segue a manter as mesmas posicións…».
Vostede non cre nos mitos, e aínda que sexa reconfortante, saberse un debe provocar certo conflito.
Non, porque lin as Mitoloxías, de Roland Barthes. E moitos traballos de antropoloxía. Nos sesenta comprendín que, á parte de que á economía hai que tratala como unha ciencia social, para afondar en sistemas económicos e estruturas económicas son fundamentais os traballos de antropoloxía social. E traballaba tamén nas obras de Freud, en Tótem e tabú… O mito enténdoo desde dentro.
A súa figura focalízao no nacionalismo, pero dá a impresión de que o seu coñecemento dos galegos vén non só do coñecemento de Galicia, senón do coñecemento do ser humano.
Si. Vén das miñas lecturas desde neno, e da curiosidade. E aí si que hai moita influencia camusiana: a aposta polos compoñentes máis nobres e positivos que hai no ser humano, a miña actitude por dar votos de confianza. Sempre fun moi escéptico e polo tanto antidogmático, pero no fondo, moi optimista.
Cal é o seu recuncho favorito da cidade?
Desde o punto de vista vivencial, a Troia, a Porta da Pena… Nacín na rúa do Vilar e vivimos alí até que tiña once anos, pero a miña avoa, que era a matriarca, vivía na Porta da Pena. Desde outro punto de vista, urbanístico, quizá o meu lugar preferido sexa a praza da Quintana. É a máis insólita das catro prazas da catedral. E o meu farol preferido, o farol de don Ramón.
O farol de don Ramón?
Ti vas pola rúa Nova, chegas ao final, alí, onde está a casa onde vivía Ramón Piñeiro, torces á esquerda e inmediatamente a dereita. Hai un treito de trinta metros, non é máis. E enfronte está a parede do muro de San Paio. E aí está o farol.
«Un mito é un mito, non é unha elaboración racional. É reconfortante; non andan a cantazos comigo»
«Sempre fun moi escéptico e polo tanto antidogmático, pero no fondo, moi optimista»
Entrevista extraída do número 9.
Por que é o seu preferido?
Era o farol preferido de Ramón Otero Pedrayo. Levábanos alí e dicía: «Aí está, o meu amigo».
Diana Nogueira
no diván de Coralia
Sabela Arán
«Pásoo mellor facendo de mala»
Tamar Novas
«É bo axitar conciencias»
Amaya Arzuaga
SCQ-RGS
